Ludovic. Een boer op een berg / De ontdekking van Engis
Ik maakte een audiostuk over Ludovic, een zonderlinge boer op een berg. Het was in de zomer van 1930 dat ik hem ontmoette.
Ludovic kijkt uit op de vallei waarvan de bewoners verslaafd zijn aan staal en stuwkracht. Beetje bij beetje vreten de valleimensen zijn berg op.
Ludovic leerde luisteren naar de stemmen die uit de vallei komen aanwaaien en begrijpt wat de natuur hem toefluistert. Zo waakt Ludovic over zijn broer. Hij staat klaar om hem op een dag uit de vallei te gaan redden.
Je kan het audiostuk hier beluisteren.
Ok ja, maar hoe kan het dat je in 1930 een boer ontmoette, Jakob?
Wel, ik maakte toen een zomerse voetreis door de Condroz, de streek van golvende graanvelden en pittoreske dorpen.
Ik sliep op hooizolders en at onder lommerrijke bomen, samen met meiden en knechten die de oogst binnenhaalden.
Zij vertelden me over Ludovic. Niemand had hem al gezien maar ze wisten wel de weg naar hem toe. Ik volgde hun instructies.
Ludovic wist dat ik eraan kwam. Ook de stem van iemand die tegen zichzelf praat, hoort Ludovic van kilometers ver aanwaaien.
Ok ja, maar nu even terug naar de werkelijkheid Jakob! Waar kwam de inspiratie voor dit verhaal vandaan?
<SPOILERALARM>
De inspiratie komt uit het Waalse stadje Engis, haar omgeving en haar geschiedenis.
Ik ontdekte Engis toevallig op een mistige winteravond. Dan heb je niet eens veel fantasie nodig om je in een Twin Peaks-decor te wanen.
Het stadje ligt diep verscholen in de Maasvallei, niet ver van Luik. Het is een fascinerende en absurde plaats, vol groteske tegenstellingen en verrassingen.
Landschap, verleden en heden zijn er innig met elkaar verbonden.
Engis is omgeven door gigantische steengroeves. De valleiwanden vormen een geologische staalkaart.
Laag bovenop laag vind je er samengeperste tijdperken. Oerzeeën, oerbossen, oerbergen, herleid tot de essentie. Je vindt er steenkool en kalksteen, hapklaar dagzomend voor de moderne mens.
In de negentiende eeuw was de streek kweekgrond voor tomeloze industriële vooruitgang.
Vanop het plateau van de Condroz kijkt een eenzame, verlaten boerderij uit op een van de steengroeves. Ooit was de boerderij omgeven door boomgaarden, akkers en weiden. Nu hapt de steengroeve de vaste grond rondom weg. Daar lag de kiem van een verhaal over een boer op een berg.
Ondertussen liet ook de geschiedenis van Engis me niet meer los.
In december 1930 deed een hogedrukgebied de atmosfeer wekenlang op slot. Het was windstil en de onderste luchtlaag bleef tegen de aarde plakken. In Engis hing een dikke gele, bijna tastbare mist die naar adem deed happen. De uitstoot van de industrie en de kolenkachels geraakte de vallei niet uit.
Op enkele dagen overleden een zestigtal inwoners. België en de rest van de wereld waren in de ban van ‘the fog of death’. Overal ter wereld schreven de kranten over de mysterieuze ramp.
Soortgelijke maar minder dramatische voorvallen waren niet ongewoon in de Maasvallei. Maar de smogramp van 1930 was van een andere schaal. Voor het eerst werd er een grondig wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd. De bevindingen waren eenduidig: de luchtverontreiniging had de sterfte veroorzaakt.
Niet dat er veel met die bevindingen gedaan werd. De schuld werd gelegd bij de samenloop van natuurlijke omstandigheden, niet bij de mens. Het was een atmosferisch ongeluk, geen vooruitgangsramp. De fabrieken moesten blijven draaien.
Een wetenschapper waarschuwde dat als een soortgelijke ramp in pakweg Londen zou gebeuren, er duizenden doden zouden vallen. Ook deze waarschuwing werd in de wind geslagen. In 1952 stierven tijdens ’the Great Smog’ duizenden Londenaars aan luchtverontreiniging.
‘Weet ge wat de mens goed kan? De signalen negeren van de rampspoed die hij over zichzelf afroept‘, zei een wijze boer op een berg in 1930 al.
Hopelijk doen we het deze keer beter.
Ook nu is de luchtkwaliteit in Engis bij de slechtste van België. De geologische en industriële geschiedenis blijven er doorwerken.
Toch kan ik iedereen warm aanbevelen om Engis en omgeving te bezoeken.
Het is stadje als een goede vriend die uit een moeilijke periode komt. Een stad om te koesteren en naar te luisteren. De mensen zijn er gastvrij. De omgeving is prachtig, verrassend en magisch.
Ik maakte het audiostuk in het kader van de ‘Oorzaken Podcast Academy’. Het is een opleidingstraject van het audiofestival Oorzaken, met steun van de Nederlandse Publieke Omroep.
Acteur Bram de Win gaf vorm aan Ludovic. Audiomaker Wederik De Backer deed de inhoudelijke begeleiding.